گزارش سازمان بین‌المللی مراکز داده از چالش‌های پیشبرد هوش مصنوعی در ایران
به گزارش رزنیوز، به نقل از دنیای اقتصاد، درحالی‌که جهان هر روز گام جدیدی در حوزه هوش مصنوعی برمی‌دارد و کشورهای منطقه در حال تبدیل شدن به هاب‌های جهانی هستند، ایران همچنان با چالش‌های متعددی در این حوزه دست و پنجه نرم می‌کند. طبق گزارش جهانی هوش مصنوعی ۲۰۲۵ که از سوی IDCA یا سازمان بین‌المللی مراکز داده منتشر شده در میان کشورهای متوسط از نظر اقتصاد دیجیتال پتانسیل بالایی برای توسعه AI دارد، اما فاقد استراتژی ملی منسجم و زیرساخت پایدار است. بر این اساس کشورهایی مانند ترکیه، مالزی و امارات با برنامه‌ریزی هدفمند جایگاه خود را تقویت کرده‌اند و این در حالی است که محدودیت‌های ایران در مراکز داده و تامین برق تهدیدی جدی برای عقب ماندن در اقتصاد دیجیتال محسوب می‌شود.
گزارش IDCA به یکی از چالش‌های مهم کشورهای در حال توسعه نیز اشاره می‌کند. این کشورها به‌طور میانگین تنها ۲ درصد از سرانه برق کشورهای توسعه‌یافته را در اختیار دارند. ایران، مصر، پاکستان و حتی هند با محدودیت تامین برق برای دیتاسنترها مواجه‌اند که این موضوع یک مانع اساسی برای جهش سریع در حوزه هوش مصنوعی محسوب می‌شود.
همچنین بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ایران در شاخص آمادگی هوش مصنوعی موسسه آکسفورد اینسایت در سال ۲۰۲۳ رتبه ۹۴ از میان ۱۹۳ کشور را دارد و این در حالی است که کشورهای پیشرفته‌ای مانند آمریکا، سنگاپور و انگلیس به ترتیب در جایگاه‌های اول تا سوم این رتبه‌بندی قرار دارند. این رتبه‌بندی نشان‌دهنده فاصله قابل‌توجه ایران با کشورهای پیشرفته در زمینه توسعه و تنظیم‌گری هوش مصنوعی است. کارشناسان این وضعیت ایران در حوزه هوش مصنوعی را ناشی از چالش‌هایی مانند کمبود زیرساخت‌های فناوری، محدودیت‌های قانونی و نظارتی و نبود سیاست‌های منسجم در حوزه هوش مصنوعی می‌دانند.
محمدباقر سجادی، فعال حوزه هوش مصنوعی، در خصوص تاثیر ناترازی برق بر توسعه هوش مصنوعی می‌گوید: «برق نقش بسیار حیاتی و تاثیرگذاری در توسعه و بهره‌برداری از هوش مصنوعی دارد. سخت‌افزارها و منابع پردازشی مورد استفاده در هوش مصنوعی، به‌ویژه کارت‌های گرافیکی (GPU) که برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی به کار می‌روند، نیازمند برق پایدار و پرقدرت هستند. این منابع علاوه بر آموزش مدل‌ها برای ارائه خدمات هوش مصنوعی به کاربران و مشتریان نیز استفاده می‌شوند و در صورت ناپایداری برق عملکرد آنها با اختلال مواجه می‌شود.»
او معتقد است که وقتی با قطعی برق گسترده مواجه هستیم سیستم‌های پردازشی دچار مشکل می‌شوند و توان ارائه خدمات هوش مصنوعی کاهش می‌یابد. همچنین کارکنان شرکت‌ها به سرورها و اینترنت دسترسی ندارند و این امر توسعه مدل‌های هوش مصنوعی را متوقف می‌کند. بنابراین، قطعی برق اثر مستقیم و جدی بر سرعت توسعه و ارائه خدمات هوش مصنوعی دارد.
باقری در خصوص اثرات قطع برق می‌گوید: «به‌طور خلاصه قطعی برق دو اثر مهم دارد؛ اول کاهش توان سخت‌افزارها و منابع پردازشی و دوم کاهش بهره‌وری نیروی انسانی که مستقیما با سرورها و خدمات آنلاین مرتبط است. این دو عامل همزمان باعث کندی توسعه و ارائه خدمات هوش مصنوعی می‌شوند و اهمیت تامین برق پایدار برای رشد این حوزه را بیش از پیش نشان می‌دهد.»
داوود ادیب، رئیس انجمن‌صنفی کارفرمایی شرکت‌های فناور هوش مصنوعی واقتصاد دیجیتال ایران، نیز در این خصوص به «دنیای اقتصاد» توضیح می‌دهد: « یکی از چالش‌های جدی و بالقوه در آینده صنعت هوش مصنوعی در ایران، ناپایداری برق است. این مشکل می‌تواند زیرساخت‌های حیاتی را تحت تاثیر قرار دهد، زیرا سوپرکامپیوترها و دیتاسنترها باید به‌طور ۲۴ ساعته فعال باشند.
قطع برق یا محدودیت انرژی منجر به نوسان در سرویس‌دهی، کاهش اعتماد کاربران و کاهش پایداری سیستم‌ها می‌شود. ناپایداری برق همچنین بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه تاثیرگذار است. دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها برای ادامه تحقیقات خود نیازمند برق پایدار هستند و سرورهای تحقیقاتی باید به‌طور مستمر در دسترس محققان باشند. خاموشی‌ها و محدودیت‌های مصرف انرژی باعث کاهش کیفیت پژوهش و گرایش پژوهشگران به پروژه‌های کوچک‌تر می‌شود.»
او معتقد است که مشکل مشابهی در حوزه آب نیز وجود دارد. کمبود آب می‌تواند صنایع مرتبط با تولید انرژی را زمین‌گیر کند. نیروگاه‌های حرارتی و برق‌آبی به آب وابسته‌اند و بحران آب در ایران می‌تواند تولید پایدار انرژی را دشوار سازد. این کمبود انرژی نه‌تنها زیرساخت‌های هوش مصنوعی را مختل می‌کند، بلکه عملکرد سیستم‌های خنک‌کننده سوپرکامپیوترها و دیتاسنترهای بزرگ را نیز با مشکل مواجه می‌سازد.
شرکت‌های هوش مصنوعی میزان مصرف انرژی هر پرامپت یا دستور به هوش مصنوعی را به شکل یک راز نگه داشته‌اند، اما روزنامه لوموند میزان مصرف انرژی هر دستور را ۰.۳ وات اعلام کرده است. چنانچه یک‌میلیون نفر از هوش مصنوعی ساخت داخلی استفاده کنند و به‌طور متوسط ۱۰۰ دستور متنی ساده داده شود، کاربران ایرانی در روز ۳۰ مگاوات مصرف برق به دیتاسنتر هوش مصنوعی ایرانی تحمیل می‌کنند. در این بین هر چقدر کاربران ایرانی بالاتر برود مصرف انرژی آن نیز بیشتر خواهد شد و چنانچه دستور داده شده، مبتنی بر تصویرسازی و ساخت فیلم باشد به مراتب مصرف انرژی آن بالا می‌رود.
بنابراین با توجه به چالش‌های موجود واضح است که توسعه هوش مصنوعی در ایران بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه جدی به زیرساخت‌های حیاتی و سیاستگذاری در حوزه کلان است. ناپایداری برق و بحران آب، محدودیت‌های قانونی و نظارتی و نبود استراتژی ملی منسجم، همگی عواملی هستند که می‌توانند سرعت پیشرفت ایران در اقتصاد دیجیتال و فناوری‌های هوشمند را کاهش دهند. کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون سرمایه‌گذاری هدفمند در تامین انرژی پایدار، توسعه دیتاسنترها و ایجاد محیط مناسب برای پژوهش و نوآوری، سرعت ما را در پیشبرد برنامه‌های مربوط به هوش مصنوعی ملی کُند می‌کند.
5858
