چالش‌های دسترسی به واکسن HPV در ایران؛ از تحریم تا بازار سیاه/ عرضه واکسن‌های تقلبی با لیبل‌های جعلی وزارت بهداشت
الهه جعفرزاده: اظهارات اخیر معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مبنی بر «عدم ورود واکسن HPV (ویروس پاپیلومای انسانی) به سبد واکسیناسیون روتین کشور»، موجی از پرسش‌ها و نگرانی‌ها را در میان جامعه پزشکی و مردم ایجاد کرده است. این تصمیم در شرایطی اتخاذ شده که ویروس HPV یکی از عوامل اصلی سرطان دهانه رحم و سایر بیماری‌های مرتبط است و سازمان جهانی بهداشت (WHO) بر اهمیت واکسیناسیون گسترده برای پیشگیری از این بیماری‌ها تأکید دارد.
در این راستا، دکتر گیتی قیاسی، متخصص زنان و فلو لاپاراسکوپی، در گفت‌وگو با رزنیوز، بر ضرورت آگاهی‌سازی عمومی، تقویت نظارت بر بازار واکسن و ایجاد سامانه‌های ثبت داده برای تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تر تأکید می‌کند و معتقد است: «کمبود آگاهی، هزینه‌های بالا، تحریم‌ها و بازار سیاه واکسن‌ها موانع اصلی در مسیر پیشگیری هستند. با این حال، پیشرفت در غربالگری و امکان استفاده از استراتژی تک‌دوز می‌تواند راهگشا باشد.»
بیشتر بخوانید:
چرا واکسنHPV وارد سبد واکسیناسیون‌ملی نمی‌شود؟/ایران توانایی واکسیناسیون برای دختران نوجوان را دارد/ کدام کشورهای‌اسلامی HPV را در برنامه خود دارند؟
اهمیت آگاهی‌سازی و موانع فرهنگی/ تزریق واکسن “پس از ابتلا به ویروس“؟
قیاسی ضمن اشاره بر لزوم آگاه‌سازی عمومی به‌عنوان اولین گام در پیشگیری از بیماری‌های مرتبط با ویروس HPV، می‌گوید: «یکی از چالش‌های اصلی در ایران، کمبود آگاهی عمومی درباره این ویروس است که به دلیل قبح فرهنگی مسائل جنسی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بسیاری از افراد، به‌ویژه زنان متأهل در سنین حدود ۴۰ سالگی، زمانی که نتیجه تست HPV آن‌ها مثبت می‌شود، تعجب می‌کنند؛ زیرا تصورشان این است که ویروس تنها از طریق رفتارهای پرخطر منتقل می‌شود. در حالی که ویروس HPV می‌تواند سال‌ها در بدن باقی بماند و بعدها منجر به بیماری‌های جدی مانند سرطان دهانه رحم شود. بسیاری از بیماران به دلیل عدم آگاهی، پس از ابتلا به ویروس، از واکسن استفاده می‌کنند، اما این اقدام باید پیشگیرانه باشد.»
او خاطرنشان می‌کند: «فقدان برنامه‌های آموزشی منسجم و تابوی فرهنگی در بحث مسائل جنسی، مانعی برای اطلاع‌رسانی گسترده است؛ در حالی که شیوع ویروس HPV در ایران قابل توجه است و نیاز به اقدامات پیشگیرانه فوری دارد.»
علاوه بر موارد فوق، بیماران مبتلا به ضایعات پیش‌سرطانی نه‌تنها با اضطراب دائمی از پیشرفت بیماری مواجه‌اند، بلکه در برخی موارد با انگ اجتماعی و کمبود حمایت‌های روانی-اجتماعی نیز دست‌وپنجه نرم می‌کنند. قیاسی باور دارد: «این موضوع اهمیت آگاهی‌بخشی و حمایت از بیماران را بیش از پیش برجسته می‌کند، زیرا فقدان آموزش عمومی درباره ویروس HPV باعث شده بسیاری از زنان از خطرات آن بی‌اطلاع باشند و در مواجهه با تشخیص، دچار شوک و سردرگمی شوند.»
چالش‌های اقتصادی و دسترسی به واکسن
یکی از دلایل اصلی عدم ورود واکسن HPV به برنامه ملی واکسیناسیون، هزینه بالای آن است. قیاسی در این‌باره عنوان می‌کند: «این احتمال وجود دارد که دولت به دلیل قیمت بالای واکسن و محدودیت‌های بودجه‌ای، تمایلی به گنجاندن آن در برنامه ملی نداشته باشد. علاوه بر این، تحریم‌ها توزیع واکسن را دشوار کرده و باعث شده واکسن HPV طی چندماه اخیر به‌طور گسترده در دسترس نباشد. این کمبود عرضه منجر به ظهور بازار سیاه و توزیع واکسن‌های تقلبی با قیمت‌های گزاف، گاهی تا ۱۴ میلیون تومان، شده است.»
این پزشک به موارد نگران‌کننده‌ای اشاره دارد که در آن واکسن‌های تقلبی با لیبل‌های جعلی وزارت بهداشت به فروش می‌رسند: «نکته جالبی که در زمینه واکسن‌های تقلبی وجود دارد، این است که اخیراً واکسن‌های فیک [عموماً بسته‌بندی هلندی و امریکایی که شناخته‌شده‌تر هستند] را با برچسب تأییدیه وزارت بهداشت می‌سازند. این موضوع نه‌تنها سلامت عمومی را به خطر می‌اندازد، بلکه اعتماد مردم به نظام سلامت را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر، واکسن‌هایی که تأییدیه وزارت بهداشت را کسب کرده‌اند و لیبل معتبر دارند، در بازار آزاد به‌صورت مستقیم به دست مردم نمی‌رسند؛ واسطه‌ها آن‌ها خریداری می‌کنند (مثلاً با قیمت ۱۰ میلیون تومان) و با قیمت‌های بالاتر (مثلاً ۱۴ میلیون تومان) می‌فروشند.»
این مشکلات نشان‌دهنده نبودِ نظارت کافی بر بازار خصوصی واکسن و ضرورت مداخله وزارت بهداشت برای تنظیم قیمت و کیفیت است. قیاسی در این راستا پیشنهاد می‌دهد: «فکر می‌کنم در شرایطی که تشخیص جعلی از اصلی، کار ساده‌ای نیست، استفاده از سایر واکسن‌های معتبر خارجی، مانند واکسن‌های ساخت ترکیه، می‌تواند گزینه بهتری نسبت به محصولات تقلبی موجود در بازار باشد. مردم واکسن ترکی اصل بزنند، بهتر از تزریق هلندی و امریکایی لیبل‌دار تقلبی در بازار آزاد است.»
سامانه‌ای برای ثبت موارد سرطان یا پیش‌سرطانی نداریم
قیاسی به ضعف سیستم بهداشتی ایران در ثبت داده‌های دقیق بیماری‌ها، به‌ویژه سرطان‌های مرتبط با HPV، اشاره می‌کند: «برخلاف حوزه تشخیص و درمان که در ایران پیشرفته و مقرون‌به‌صرفه است، ما در حوزه بهداشتی ضعیف هستیم و یکی از دلایل این مسئله، فقدان یک سیستم جامع جهت ثبت داده‌ها برای بیماری‌هایی مانند سرطان دهانه است. به عنوان نمونه، ما سامانه‌ای برای ثبت موارد سرطان یا پیش‌سرطانی نداریم، در حالی که برای مادران باردار چنین سیستمی طراحی شده است و داده‌های مربوط به دوران بارداری به‌طور مشخص در این سامانه بارگذاری و ثبت می‌شود.»
هم‌چنین معاون بهداشت وزارت بهداشت، در خصوص عدم ورود واکسن HPV به برنامه واکسیناسیون کشوری پیش‌تر اظهار کرد: «یکی از کاربردهای واکسن HPV، پیشگیری از سرطان دهانه رحم است؛ که این سرطان جزو ۱۰ سرطان شایع کشور نیست». اما قیاسی در این زمینه معتقد است: «کمبود اطلاعات آماریِ دقیق باعث شده که دولت ادعا کند آمار کافی برای توجیه گنجاندن واکسن HPV در برنامه ملی وجود ندارد.»
با این وجود، او تأکید می‌کند که غربالگری سرطان دهانه رحم در ایران انجام می‌شود و این امکان را فراهم کرده که موارد پیش‌سرطانی در مراحل اولیه شناسایی شوند: «در این مرحله، مداخلات پزشکی می‌توانند از پیشرفت بیماری به سمت سرطان جلوگیری کنند. با این حال، بیماران مبتلا به ضایعات پیش‌سرطانی دهانه رحم با بار روانی سنگینی مواجه هستند، زیرا دائماً نگران تبدیل شدن بیماری به سرطان هستند. این موضوع در مقایسه با سرطان‌های رحم یا تخمدان که با جراحی قابل درمان هستند، چالش‌برانگیزتر است، زیرا ویروس HPV فعال باقی می‌ماند و نیاز به مراقبت مداوم دارد.»
سرطان دهانه رحم؛ اکتسابی اما قابل پیشگیری
گیتی قیاسی با تأکید بر ماهیت اکتسابی سرطان دهانه رحم، آن را از سرطان‌های ژنتیکی متمایز می‌کند و می‌گوید: «برخلاف سرطان‌های ژنتیکی که خارج از کنترل فرد هستند و عمدتاً در سنین بالا بروز پیدا می‌کنند، این سرطان عمدتاً در سنین پایین (۳۰ تا ۴۰ سالگی) و به دلیل عفونت ویروسی رخ می‌دهد و مهم‌تر اینکه قابل پیشگیری است؛ این ویژگی، اهمیت مداخلات پیشگیرانه مانند واکسیناسیون HPV را دوچندان می‌کند.»
این پزشک، تصمیم وزارت بهداشت مبنی بر عدم ورود واکسن HPV به سبد واکسیناسیون عمومی را با فرضیه‌ای درباره واکسن HIV مقایسه می‌کند و می‌گوید: «مثل این است که واکسن HIV تولید کنیم و بگوییم چون HIV در کشور کم است، نیاز نیست واکسنش را بزنیم.
این در حالی است که سازمان جهانی بهداشت در حال بررسی کاهش دوزهای واکسن HPV به یک دوز برای مقرون‌به‌صرفه‌تر شدن آن است. جامعه پزشکی ایران نیز منتظر نتایج این بررسی‌هاست تا شاید راهکاری برای کاهش موانع اقتصادی و اجرایی ایجاد شود.»
به گفته دکتر قیاسی، ویژگی‌های منحصربه‌فرد سرطان دهانه رحم، از جمله بروز در سنین پایین، ماهیت اکتسابی و بار روانی سنگین، ضرورت بازنگری در سیاست‌های بهداشتی را نشان می‌دهد. سرمایه‌گذاری در پیشگیری -از جمله واکسیناسیون و غربالگری منظم- نه‌تنها می‌تواند از بروز این بیماری جلوگیری کند، بلکه بار روانی و اجتماعی آن را بر زنان و خانواده‌هایشان کاهش خواهد داد.
هم‌چنین بخوانید:
«واکسن گارداسیل» یک کمبود دارویی اساسی/ چرا گارداسیل ایرانی با تخفیف‌های باورنکردنی فروخته می‌شود؟/ فروش و تزریق این واکسن در کلینیک‌های زیبایی
HPV در ایران؛ نقش واکسیناسیون در پیشگیری از شیوع ویروس/ واکسن خارجی بزنیم یا ایرانی؟/ قیمت واکسن‌ها
۴۷۲۳۲
لینک خبر
